تحصیلات دانشگاهی در عمان: شرایط پذیرش، هزینه‌ها و فرصت‌های شغلی

کشور عمان طی دهه‌های اخیر در جهت توسعه نظام آموزش عالی و جذب دانشجویان گام‌های بلندی برداشته است. دانشگاه‌های عمان ترکیبی از مؤسسات داخلی و شعبه‌های وابسته به دانشگاه‌های معتبر خارجی هستند که بسیاری از برنامه‌های خود را به زبان انگلیسی ارائه می‌دهند. دانشگاه سلطان قابوس (Sultan Qaboos University) مهم‌ترین دانشگاه دولتی عمان است و تنها دانشگاه عمان محسوب می‌شود که در رتبه‌بندی جهانی QS حضور دارد (رتبه ۴۵۴ در سال ۲۰۲۴). با این وجود، دیگر دانشگاه‌ها و کالج‌های عمان نیز از کیفیت آموزشی خوبی برخوردارند و از طریق همکاری با دانشگاه‌های مطرح بریتانیا، آلمان و آمریکا مدارک معتبری ارائه می‌کنند. در این مقاله به‌صورت گزارشی و تحلیلی به بررسی وضعیت تحصیلات عالی در عمان می‌پردازیم و شرایط پذیرش در دانشگاه‌های این کشور، هزینه‌های تحصیل و زندگی دانشجویی، و فرصت‌های شغلی فارغ‌التحصیلان (به‌ویژه دانشجویان بین‌المللی) در عمان را مرور می‌کنیم.

شرایط پذیرش در دانشگاه‌های عمان

نظام پذیرش دانشجو در عمان برای متقاضیان داخلی و بین‌المللی دارای روندهای متفاوتی است. دانشجویان عمانی معمولاً از طریق سیستم مرکزی پذیرش (Higher Education Admission Center) و بر اساس معدل دیپلم متوسطه وارد دانشگاه‌های دولتی می‌شوند. تحصیل در دانشگاه‌های دولتی مانند دانشگاه سلطان قابوس برای عمانی‌ها اغلب با حمایت مالی دولت همراه است و شهریه چندانی ندارند. در مقابل، دانشجویان بین‌المللی معمولاً به‌صورت مستقیم به دانشگاه مورد نظر درخواست می‌دهند و ملزم به پرداخت شهریه هستند. زبان آموزش در بسیاری از رشته‌های دانشگاهی عمان انگلیسی است؛ بنابراین تسلط به زبان انگلیسی شرط مهم پذیرش محسوب می‌شود. برای دوره‌های کارشناسی داشتن مدرک زبان معادل IELTS 5.5 الزامی است و در مقاطع تحصیلات تکمیلی سطح بالاتری (مثلاً IELTS 6.5 برای دکتری) نیاز است. همچنین داشتن دیپلم ۱۲ ساله یا معادل آن برای ورود به مقطع کارشناسی ضروری است. پذیرش در برخی رشته‌های تخصصی ممکن است مستلزم آزمون‌های اضافی یا ارائه رزومه قوی باشد (به طور مثال، برخی دانشگاه‌های عمان برای پذیرش دکتری نمره آزمون GRE و سه توصیه‌نامه علمی درخواست می‌کنند).

مدارک مورد نیاز جهت اخذ پذیرش تحصیلی در عمان برای دانشجویان خارجی معمولاً شامل موارد زیر است:

• مدرک پایان تحصیلات دبیرستان (دیپلم) به همراه ریزنمرات معتبر
• مدرک زبان انگلیسی (مانند آیلتس یا تافل، مطابق سطح مورد نیاز دوره)
• گذرنامه دارای اعتبار کافی (حداقل ۶ ماه)
• عکس پرسنلی (معمولاً ۲ تا ۴ قطعه)
• انگیزه‌نامه و در صورت نیاز توصیه‌نامه‌های علمی
• گواهی تمکن مالی یا اسپانسرشیپ برای پوشش هزینه‌های تحصیل و زندگی (مانند نامه حمایت مالی والدین یا اسپانسر و گردش حساب بانکی)
• رسید پرداخت هزینه اپلیکیشن فی دانشگاه (این مبلغ بسته به دانشگاه حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ ریال عمان، معادل ۲۶۰ تا ۳۹۰ 

پس از دریافت پذیرش، دانشجوی بین‌المللی باید برای ویزای دانشجویی عمان اقدام کند. معمولاً خود دانشگاه‌های عمان حامی (اسپانسر) ویزای دانشجویان خارجی هستند و مراحل اداری را آغاز می‌کنند. برای صدور ویزا ارائه نامه پذیرش رسمی دانشگاه، تکمیل فرم درخواست ویزا، گواهی سلامت پزشکی، مدارک شناسایی و اثبات پشتوانه مالی ضروری است. ویزای تحصیلی عمان معمولاً یک‌ساله صادر می‌شود و هر سال تا پایان دوره تحصیل قابل تمدید است. لازم به ذکر است که قوانین عمان اجازه کار دانشجویان بین‌المللی در طول تحصیل را بسیار محدود کرده است؛ به طوری که اشتغال پاره‌وقت فقط در شرایط خاص (مانند کارآموزی مرتبط با دوره) و با مجوز وزارت کار ممکن است. از این رو، متقاضیان باید پیش از آمدن به عمان از توانایی مالی خود برای تامین مخارج تحصیل و زندگی اطمینان حاصل کنند.

هزینه‌های تحصیل و زندگی در عمان

عمان از نظر هزینه‌های تحصیلی و معیشتی در مقایسه با برخی کشورهای غربی یا همسایه (مانند امارات) مقرون‌به‌صرفه‌تر است. با این حال، مخارج دقیق بسته به دانشگاه محل تحصیل، رشته و سبک زندگی دانشجو متفاوت خواهد بود. در این بخش، هزینه‌های اصلی شامل شهریه دانشگاه، مسکن و خوابگاه، هزینه‌های روزمره و بیمه را بررسی می‌کنیم:

• شهریه دانشگاه: دانشگاه‌های دولتی عمان برای شهروندان عمانی رایگان یا کم‌هزینه هستند، اما دانشجویان بین‌المللی باید شهریه پرداخت کنند. میزان شهریه به دانشگاه و رشته بستگی دارد و می‌تواند متغیر باشد. به طور متوسط شهریه سالانه دوره کارشناسی برای دانشجویان خارجی حدود ۱۰۰۰ تا ۳۵۰۰ ریال عمان (OMR) در سال است. برخی برنامه‌ها در دانشگاه‌های برتر ممکن است هزینه بیشتری داشته باشند؛ برای مثال، دانشگاه مسقط (Muscat University) به عنوان یک موسسه خصوصی برای هر ترم حدود ۳۹۵۰ تا ۵۱۰۰ ریال عمان (معادل ۱۰٬۲۶۰ تا ۱۳٬۲۴۶ دلار) شهریه دریافت می‌کند. حتی در دانشگاه سلطان قابوس نیز برای دوره‌های غیر بورس ممکن است شهریه ترمی به حدود ۷۰۰۰ ریال عمان برسد. بنابراین رشته‌های تخصصی (مانند پزشکی یا مهندسی) و دانشگاه‌های با رتبه بالاتر در عمان هزینه بالاتری خواهند داشت.
• مسکن و خوابگاه: اکثر دانشگاه‌های عمان به دانشجویان خود خوابگاه‌های دانشجویی ارائه می‌کنند. خوابگاه‌ها معمولاً به صورت آپارتمان‌های مشترک (دو تا چهار نفره) با امکانات کامل زندگی هستند. هزینه خوابگاه بسته به دانشگاه و نوع اتاق متفاوت است و معمولاً به شهریه تحصیلی افزوده می‌شود. برای نمونه، در دانشگاه تکنولوژی آلمان در عمان (GUtech) اجاره خوابگاه تک‌نفره حدود ۶۴۰ ریال عمان (معادل ~۱٬۶۶۰ دلار) در ماه و اتاق اشتراکی حدود ۳۴۰ ریال عمان (حدود ۸۸۰ دلار) در ماه است. برخی دانشجویان بین‌المللی به‌جای خوابگاه، گزینه‌های ارزان‌تری را انتخاب می‌کنند؛ مانند اجاره اتاق در منزل یک خانواده عمانی که به طور میانگین ماهانه ۱۵۰ ریال عمان (حدود ۳۹۰ دلار) هزینه دارد. اجاره آپارتمان شخصی نیز برای دانشجویانی که مستقل زندگی می‌کنند امکان‌پذیر است. اجاره یک واحد آپارتمان یک‌خوابه در مرکز شهرهای عمان به طور متوسط حدود ۵۰۰ دلار و در حومه شهر حدود ۳۸۰ دلار در ماه است که در صورت اشتراک با هم‌خانه می‌توان این هزینه را سرشکن کرد.
• هزینه‌های روزمره زندگی: هزینه خوراک، رفت‌وآمد، اینترنت و سایر مخارج روزمره در عمان نسبت به درآمد محلی متوسط ارزیابی می‌شود. به طور کلی میانگین هزینه‌های ماهانه زندگی یک دانشجو (بدون احتساب اجاره مسکن) حدود ۷۳۰ تا ۷۴۰ دلار آمریکا برآورد شده است. البته این رقم بسته به سبک زندگی فرد و شهر محل تحصیل متفاوت خواهد بود؛ به عنوان مثال، هزینه زندگی در مسقط پایتخت عمان معمولاً اندکی بالاتر از سایر شهرها است. مواد غذایی و حمل‌ونقل در عمان قیمت‌هایی مشابه سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد و استفاده از تاکسی‌های اینترنتی (مانند اوبر) یا خودروی شخصی رایج‌تر از حمل‌ونقل عمومی است.
• بیمه درمانی: تمامی دانشجویان خارجی در عمان ملزم به داشتن بیمه درمانی هستند تا هزینه‌های احتمالی خدمات پزشکی آنان پوشش داده شود. معمولاً دانشگاه یا اسپانسر دانشجو راهنمایی‌های لازم برای تهیه بیمه را ارائه می‌دهد. هزینه بیمه درمانی با توجه به پوشش آن متغیر است، اما می‌تواند سالانه چند صد دلار باشد. این بیمه معمولاً حوادث و خدمات درمانی پایه را در بر می‌گیرد و داشتن آن برای صدور ویزای تحصیلی نیز ضروری است.

به طور کلی می‌توان گفت هزینه تحصیل و زندگی دانشجویی در عمان نسبتاً معقول و «متوسط» است؛ شهریه دانشگاه‌ها کمتر از کشورهای غربی و حتی برخی همسایگان ثروتمندتر بوده و هزینه‌های زندگی نیز در مقایسه با دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس معتدل برآورد می‌شود. با وجود این، مدیریت مالی مناسب و آگاهی از مخارج پیش از عزیمت برای هر دانشجو ضروری است تا با خیال آسوده‌تری دوره تحصیل خود را بگذراند.

فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان در عمان

سیاست‌های کلان دولت عمان بر اشتغال‌زایی برای شهروندان خود تأکید دارد؛ طرح «عمانیزه کردن» (Omanization) بسیاری از مشاغل را در اولویت استخدام عمانی‌ها قرار داده است. بر همین اساس، در برخی حوزه‌ها مانند منابع انسانی، اداری، حسابداری و مشاغل دفتری، استخدام اتباع خارجی بسیار محدود یا ممنوع شده است. فارغ‌التحصیلان بین‌المللی که از دانشگاه‌های عمان مدرک می‌گیرند، برای یافتن کار در عمان با دو چالش اصلی روبه‌رو هستند: محدودیت‌های ویزایی و رقابت با نیروی کار بومی در چارچوب عمانیزیشن.

از نظر مقررات اقامتی، دانشجوی خارجی پس از پایان تحصیل نمی‌تواند به طور خودکار در عمان بماند مگر اینکه یک کارفرمای عمانی برای او درخواست ویزای کار دهد. عمان برخلاف برخی کشورها، ویزای جستجوی کار پس از فارغ‌التحصیلی صادر نمی‌کند و دانش‌آموختگان بین‌المللی در صورت عدم دریافت پیشنهاد شغلی باید کشور را ترک کنند. بنابراین فرصت‌های شغلی برای این افراد تنها در صورتی فراهم می‌شود که مهارت یا تخصصی داشته باشند که در بازار کار عمان مورد نیاز است و یک کارفرما حاضر به اسپانسر شدن آنها شود. خوشبختانه هنوز در صنایعی کلیدی عمان تقاضا برای نیروی کار ماهر خارجی وجود دارد؛ برای مثال بخش‌های فناوری اطلاعات، مهندسی، بهداشت و درمان، نفت و گاز همچنان به دنبال جذب متخصصین بین‌المللی هستند. دولت عمان نیز در برنامه‌های اخیر خود ایجاد هزاران شغل جدید در حوزه‌هایی نظیر حمل‌ونقل، لجستیک و فناوری اطلاعات را هدف‌گذاری کرده است که می‌تواند به نفع فارغ‌التحصیلان متخصص (چه عمانی و چه خارجی) باشد.

فارغ‌التحصیلان عمانی به دلیل اولویت اشتغال‌زایی برای شهروندان، شانس بیشتری در بازار کار داخلی دارند. نرخ رسمی بیکاری در عمان در سال ۲۰۲۴ حدود ۲٫۳٪ گزارش شده است که نشان‌دهنده اشتغال نسبی مناسب (حداقل در آمارهای کلان) است؛ هرچند دولت در تلاش است با توانمندسازی نیروی بومی، وابستگی به کارگران خارجی را در بلندمدت کاهش دهد. برای فارغ‌التحصیلان بین‌المللی، در صورت یافتن شغل در عمان، شرایط کاری مشابه سایر کارکنان خارجی خواهد بود. کارفرما موظف است برای آن‌ها مجوز کار (Labour Card) از وزارت کار دریافت کرده و ویزای کاری صادر شود. این ویزا معمولاً ۲ ساله است و امکان تمدید دارد. همچنین سقف سنی ۲۱ تا ۶۰ سال برای صدور ویزای کار در عمان لحاظ می‌شود. شایان ذکر است که صرف تحصیل در عمان به اخذ اقامت دائم یا تابعیت این کشور منجر نمی‌شود و اقامت بلندمدت نیازمند طی کردن روندهای جداگانه (مثلاً اقامت کاری مستمر، سرمایه‌گذاری یا ازدواج) است.

با وجود تمامی این چالش‌ها، برخی از فارغ‌التحصیلان خارجی هر ساله موفق می‌شوند در بخش خصوصی عمان مشغول به کار شوند. معمولاً شرکت‌های بین‌المللی یا موسسات خصوصی در عمان برای مهارت‌های خاص (مانند مهندسی نفت، فناوری‌های نوین، استاد دانشگاه و…) اقدام به جذب نیرو از سایر کشورها می‌کنند. تعداد قابل توجهی از دانش‌آموختگان غیرعمانی نیز از مدرک اخذشده در عمان برای پیشرفت در سایر کشورها استفاده می‌کنند؛ به عنوان مثال برای ادامه تحصیل به اروپا یا آمریکا می‌روند یا با یک رزومه بین‌المللی به کشور خود بازمی‌گردند. بنابراین می‌توان گفت که تحصیل در عمان فرصت تجربه آموزشی باکیفیت در یک کشور امن و توسعه‌یابنده را فراهم می‌کند، اما مسیر اشتغال پس از تحصیل برای دانشجویان بین‌المللی عمدتاً وابسته به مهارت‌های فردی، نیاز بازار عمان و دریافت پیشنهاد کاری از سوی کارفرمای عمانی است.

در جمع‌بندی، عمان به عنوان یکی از کشورهای باثبات خاورمیانه، فضای رو به رشدی را در حوزه آموزش عالی ارائه می‌دهد. شرایط پذیرش دانشگاه‌های عمان برای دانشجویان داخلی نسبتاً آسان و همراه با حمایت دولتی است، در حالی که متقاضیان بین‌المللی باید مدارک تحصیلی و مهارت زبانی کافی ارائه کرده و فرآیند اداری دریافت پذیرش و ویزا را طی کنند. از لحاظ هزینه‌ها، عمان در مقایسه با بسیاری از مقاصد تحصیلی دیگر مقرون‌به‌صرفه‌تر ارزیابی می‌شود؛ شهریه دانشگاه‌ها در محدوده متوسط قرار دارد و هزینه زندگی دانشجویی (شامل مسکن، خوراک و سایر مخارج) نسبتاً متعادل است. البته برنامه‌ریزی مالی دقیق برای پوشش مخارج تحصیل و الزاماتی نظیر بیمه درمانی از اهمیت برخوردار است. در زمینه فرصت‌های شغلی پس از فارغ‌التحصیلی، سیاست‌های عمان به نفع اشتغال شهروندان خود طراحی شده و دانش‌آموختگان خارجی برای ماندن در عمان نیازمند یافتن فرصت شغلی تخصصی و دریافت ویزای کار هستند. به طور کلی، تحصیل در عمان می‌تواند برای دانشجویان بین‌المللی تجربه‌ای ارزشمند از نظر علمی و فرهنگی باشد و نزدیکی جغرافیایی و فرهنگی به ایران نیز برای دانشجویان ایرانی یک مزیت محسوب می‌شود. با این حال، چشم‌انداز اشتغال در خود عمان پس از اتمام تحصیلات برای دانشجویان خارجی محدودتر از کشورهای مهاجرپذیر کلاسیک است و این افراد باید از ابتدا برنامه‌ریزی روشنی برای مسیر آینده شغلی خود (چه در عمان و چه در سطح بین‌المللی) داشته باشند.

منابع: وب‌سایت‌های رسمی و اطلاعات به‌روز آموزش عالی عمان، از جمله راهنمای پذیرش دانشجویان بین‌المللی، داده‌های آماری هزینه‌های تحصیل و زندگی، و گزارش‌های مربوط به بازار کار و قوانین اشتغال عمان تا سال ۲۰۲۵ در تهیه این مقاله مورد استفاده قرار گرفته‌اند.