پیشرفت‌های فناوری در مسقط، پایتخت عمان

مسقط، پایتخت عمان، به یکی از قطب‌های نوآوری فناوری در منطقه تبدیل شده است. دولت عمان با چشم‌انداز «Vision 2040» به دنبال تنوع‌بخشی به اقتصاد و ایجاد جامعه‌ای دانش‌بنیان است و از همین رو سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در حوزه‌های هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، انرژی‌های تجدیدپذیر و حمل‌ونقل هوشمند انجام داده است. میزبانی رویدادهای بزرگی مانند «گردهمایی هوش مصنوعی عمان ۲۰۲۵» در مسقط – با حضور بیش از ۳۰۰۰ شرکت‌کننده از ۴۰ کشور – نشان‌دهنده عزم این شهر برای پیشتازی در فناوری‌های نوین است. در ادامه، مهم‌ترین برنامه‌ها و پروژه‌های این حوزه‌ها در مسقط و تاثیر آنها بر زندگی مردم بررسی می‌شود.

هوش مصنوعی در مسقط

دولت عمان برنامه ملی گسترده‌ای را برای توسعه هوش مصنوعی (AI) به اجرا گذاشته است. در سپتامبر ۲۰۲۴، «برنامه ملی هوش مصنوعی و فناوری‌های پیشرفته دیجیتال» با سه محور اصلی تصویب شد: افزایش به‌کارگیری هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف، بومی‌سازی فناوری‌های AI و تربیت نیروی متخصص، و تدوین مقررات منعطف و انسان‌محور برای کاربردهای AI. نتیجه این تلاش‌ها ارتقاء موقعیت عمان در شاخص جهانی آمادگی دولت‌ها برای AI بوده است؛ به طوری که عمان در سال ۲۰۲۴ پنج پله صعود کرد و در رتبه ۴۵ جهان قرار گرفت (پنجم در میان کشورهای خاورمیانه). همچنین تعداد استارتاپ‌های تخصصی AI در عمان با رشد سالانه ۲۰٪ از کمتر از ۱۰ شرکت به بیش از ۲۵ شرکت افزایش یافته و طی چهارسال حدود ۶۰ میلیون ریال عمانی در پروژه‌های AI سرمایه‌گذاری شده است.
کاربردهای هوش مصنوعی به طور ملموس در زندگی روزمره شهروندان مسقط مشاهده می‌شود. برای مثال، بانک مسقط از چت‌بات‌های مجهز به AI جهت پاسخگویی خودکار به مشتریان و انجام تراکنش‌های ساده استفاده می‌کند که باعث سرعت‌بخشی به خدمات بانکی شده است. در بخش سلامت، بیمارستان‌های عمان از ابزارهای تشخیص هوشمند برای شناسایی زودهنگام بیماری‌هایی مانند سرطان بهره می‌گیرند. در حوزه لجستیک و حمل‌ونقل، شرکت‌های ترابری با استفاده از الگوریتم‌های AI مسیرهای بهینه برای تحویل کالا و مدیریت زنجیره تأمین را پیش‌بینی می‌کنند. علاوه بر این، دولت عمان با همکاری دانشگاه‌ها برنامه‌هایی مانند ابتکار «نخبگان AI» و مسابقات نوآوری (از جمله رقابت «مهندس IT با AI») را برگزار می‌کند تا پژوهش‌های بومی و استعدادهای نسل جوان در زمینه هوش مصنوعی تشویق شوند. مجموع این اقدامات نشان می‌دهد که مسقط در حال تبدیل‌شدن به مرکزی برای توسعه و به‌کارگیری هوش مصنوعی در منطقه است.

شهر هوشمند و اینترنت اشیا (IoT)

یکی از محورهای اصلی پیشرفت فناوری در مسقط، حرکت به سوی شهر هوشمند از طریق گسترش اینترنت اشیا و سیستم‌های داده‌محور است. شهرداری مسقط با مشارکت بخش خصوصی پروژه‌های متعددی را برای هوشمندسازی زیرساخت‌های شهری آغاز کرده است. نمونه بارز آن نصب چراغ‌های راهنمایی هوشمند در تقاطع‌های پرترافیک است که با بهره‌گیری از حسگرها و دوربین‌ها، وضعیت ترافیک را به صورت آنی رصد کرده و زمان‌بندی چراغ‌ها را متناسب با حجم خودروها تنظیم می‌کنند. هدف از این کار کاهش ازدحام و بهبود ایمنی در رفت‌وآمدهای شهری است. افزون بر این، مسقط به تازگی اجرای طرح پارکینگ هوشمند را آغاز کرده که طی آن در مناطقی مانند الخویر و الغبره حسگرهای ویژه‌ای در پارکینگ‌های عمومی نصب شده است. این حسگرها با تصویربرداری از خودروهای پارک‌شده و اتصال به سامانه‌های آنلاین، به مدیریت بهینه پارکینگ و راهنمایی رانندگان برای یافتن جای پارک کمک می‌کنند. شهروندان می‌توانند از طریق پیامک، اپلیکیشن «بلدیتی» یا وب‌سایت شهرداری، فضای پارک رزرو کرده و از وضعیت پارکینگ‌ها مطلع شوند که این امر علاوه بر سهولت، به کاهش ترافیک ناشی از جستجوی جای پارک می‌انجامد.
در حوزه مدیریت خدمات شهری نیز اینترنت اشیا نقش چشم‌گیری دارد. به عنوان نمونه، کنتورهای آب هوشمند در ساختمان‌های مسقط نصب شده که میزان مصرف آب را به‌صورت لحظه‌ای پایش کرده و داده‌های آن را برای شناسایی نشتی‌ها یا الگوهای مصرف غیرعادی تحلیل می‌کنند. این اقدام موجب صرفه‌جویی در منابع آبی و کاهش هزینه‌ها برای شهروندان و دولت شده است. همچنین سنسورها و دستگاه‌های IoT در شبکه توزیع برق، سیستم‌های روشنایی معابر و حتی مدیریت پسماند به کار گرفته شده‌اند تا بهره‌وری انرژی را بالا برده و خدمات شهری پایدارتری ارائه گردد. زیربنای این تحولات، توسعه شبکه‌های مخابراتی ۵G در مسقط است که امکان اتصال پرسرعت و پایدار هزاران دستگاه هوشمند را فراهم کرده است. دولت عمان با گسترش پوشش ۵G و زیرساخت‌های ابری، بستر لازم برای رشد شهر هوشمند در مسقط را مهیا ساخته و در نتیجه، خدماتی نظیر حمل‌ونقل، انرژی و آب با استفاده از داده‌های بلادرنگ کارآمدتر مدیریت می‌شوند.

انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های سبز

عمان به عنوان یکی از تولیدکنندگان نفت منطقه، در سال‌های اخیر گام‌های بلندی به سوی گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر برداشته است. بر اساس اهداف تعیین‌شده در Vision 2040، قرار است تا سال ۲۰۳۰ میلادی حدود ۳۰٪ از برق کشور از منابع تجدیدپذیر تأمین شود و این سهم تا سال ۲۰۴۰ به حدود ۳۹٪ برسد. برای دستیابی به این هدف، سرمایه‌گذاری وسیعی در پروژه‌های خورشیدی و بادی صورت گرفته است. یکی از پروژه‌های شاخص، نیروگاه خورشیدی عبری (Ibri Solar Plant) است که با ظرفیت ۵۰۰ مگاوات به عنوان یکی از بزرگ‌ترین نیروگاه‌های خورشیدی منطقه به بهره‌برداری رسیده و در آن از الگوریتم‌های هوش مصنوعی جهت بهینه‌سازی تولید برق استفاده می‌شود. همچنین دو نیروگاه خورشیدی بزرگ دیگر به نام‌های «منح ۱» و «منح ۲» با مجموع ظرفیت حدود ۱۰۰۰ مگاوات کلنگ‌زنی شده‌اند که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ تولید برق خود را آغاز کنند. افزون بر انرژی خورشیدی، ظرفیت‌سنجی‌ها نشان داده که مناطق الوسطی و ظفار در عمان پتانسیل بالایی برای تولید برق بادی دارند. از این رو چندین مزرعه بادی در این استان‌ها در دست احداث است که با تکمیل آنها بیش از ۲۰۰۰ مگاوات برق پاک وارد شبکه خواهد شد. دولت عمان همچنین در حال اجرای اولین پروژه‌های ذخیره‌سازی انرژی تجدیدپذیر است تا نوسانات تولید انرژی خورشیدی و بادی را مدیریت کرده و پایداری شبکه برق را تضمین کند.
در مسقط و دیگر شهرهای عمان، تکنولوژی‌های سبز دیگری نیز ترویج می‌شوند. ساختمان‌های جدید با بهره‌گیری از استانداردهای معماری پایدار و تجهیزات هوشمند (مانند حسگرهای نور و دمای خودکار) طراحی می‌شوند تا مصرف انرژی را به حداقل برسانند. استفاده از سلول‌های خورشیدی در بام ادارات و پارکینگ‌ها برای تأمین برق روشنایی و سامانه‌های آب گرم خورشیدی در حال گسترش است. همه این تلاش‌ها در کنار هم، بیانگر تعهد عمان به حفاظت از محیط زیست و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی است. عمان نه‌تنها به دنبال کاهش انتشار کربن در داخل کشور است، بلکه با سرمایه‌گذاری در فناوری‌هایی نظیر هیدروژن سبز قصد دارد در آینده به یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان انرژی پاک در منطقه تبدیل شود.

حمل‌ونقل هوشمند و پایدار در مسقط

نخستین ایستگاه سوخت‌گیری هیدروژن مسقط که از انرژی خورشیدی برای تولید هیدروژن سبز بهره می‌برد و در سال ۲۰۲۵ راه‌اندازی شده است.
مسقط برای مدرن‌سازی سامانه حمل‌ونقل خود بر دو بعد هوشمندی و پاک بودن تمرکز کرده است. در بخش هوشمند‌سازی، همان‌طور که اشاره شد استفاده از فناوری‌هایی نظیر چراغ‌های راهنمایی خودکار و سامانه‌های مدیریت ترافیک مبتنی بر داده، نقش مهمی در روان‌سازی تردد شهری ایفا می‌کند. همچنین توسعه حمل‌ونقل عمومی هوشمند مورد توجه قرار دارد؛ به عنوان مثال، اپلیکیشن‌های موبایل و سامانه‌های یکپارچه بلیت الکترونیکی برای اتوبوس‌ها به کار گرفته شده تا استفاده از حمل‌ونقل عمومی برای شهروندان آسان‌تر و جذاب‌تر شود. دولت عمان طبق «استراتژی حمل‌ونقل ملی ۲۰۴۰» قصد دارد سهم حمل‌ونقل عمومی در شهرهای بزرگ (از جمله مسقط) را به‌طور چشمگیری افزایش دهد و با سرمایه‌گذاری در ناوگان اتوبوسرانی مدرن، ایجاد خطوط ویژه تندرو (BRT) و حتی بررسی امکان احداث قطار شهری یا تراموا در بلندمدت، شهر را به سمت حمل‌ونقل کارآمدتر سوق دهد. در همین راستا، هدف‌گذاری شده که با توسعه پیاده‌راه‌ها و مسیرهای دوچرخه‌سواری، فرهنگ استفاده از روش‌های حمل‌ونقل غیرموتوری نیز ترویج شود.
بعد دیگر تحول حمل‌ونقل در مسقط، حرکت به سوی خودروهای پاک و انرژی‌های نوین است. عمان در سال‌های اخیر برنامه‌ی جامعی برای ترغیب به استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی و همچنین سوخت‌های جایگزین اجرا کرده است. اولین ایستگاه سوخت‌گیری هیدروژن سبز عمان در فوریه ۲۰۲۵ در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی مسقط افتتاح شد. این ایستگاه که با مشارکت شرکت شل عمان و شرکت حمل‌ونقل عمومی «مواصلات» احداث شده، با استفاده از انرژی خورشیدی روزانه تا ۱۳۰ کیلوگرم هیدروژن سبز تولید می‌کند و علاوه بر هیدروژن، مجهز به شارژرهای سریع برای خودروهای برقی است. هم‌زمان ۱۵ دستگاه خودروی هیدروژن‌سوز (اتوبوس‌ها و تاکسی‌های ویژه) توسط شرکت مواصلات وارد ناوگان حمل‌ونقل شده‌اند تا به صورت آزمایشی در مسیرهای مشخص خدمات‌دهی کنند. وزارت حمل‌ونقل عمان این ابتکار را گام مهمی در تحقق اهداف کربن‌زدایی و بخشی از «طرح حمل‌ونقل سبز» خود می‌داند که در سال ۲۰۲۳ رونمایی شد. در این طرح کوتاه‌مدت، ترویج استفاده از خودروهای برقی و هیدروژنی در اولویت قرار گرفته است. به موازات آن، شبکه‌ای از ایستگاه‌های شارژ هوشمند خودروهای برقی در حال ایجاد است تا نگرانی از بابت تأمین انرژی وسایل نقلیه برقی برطرف شود. بنابر اهداف تعیین‌شده، تا سال‌های آینده ۳۳٪ خودروهای اداری دولت و ۱۲٫۵٪ خودروهای شخصی در عمان باید برقی یا هیبریدی باشند که این نشان‌دهنده جدیت دولت در گذار به حمل‌ونقل پاک است.

پیشرفت‌های فناوری در مسقط گویای چشم‌انداز روشن این شهر برای آینده‌ای پایدار و هوشمند است. از خدمات شهری گرفته تا انرژی و حمل‌ونقل، رویکرد مسقط بهره‌گیری از جدیدترین فناوری‌ها برای بهبود کیفیت زندگی شهروندان و حفاظت از محیط زیست بوده است. حمایت مستمر دولت عمان از برنامه‌های نوآورانه – چه از طریق تدوین استراتژی‌هایی نظیر Vision 2040 و چه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتال – زمینه را برای تبدیل مسقط به شهری هوشمند و الگویی در منطقه خلیج فارس فراهم کرده است. البته اجرای موفق این ابتکارات چالش‌هایی نظیر تربیت نیروی انسانی متخصص، تأمین مالی پایدار و مدیریت تغییرات اجتماعی را نیز به همراه دارد. اما روند کنونی نشان می‌دهد که مسقط در مسیر درستی گام برمی‌دارد؛ مسیری که به شهری با اقتصاد دانش‌بنیان، محیط زیستی پاک‌تر و حمل‌ونقلی کارآمدتر منتهی خواهد شد. با تداوم این رویکرد، مسقط می‌تواند در سال‌های آتی به عنوان نمونه‌ای موفق از پیوند فناوری و توسعه پایدار در خاورمیانه بدرخشد.